Een verbazingwekkend man-vrouwteam

Door Adrie Van Griensven, 1987

Patrick Berko, geboren in 1950, is de zoon en kleinzoon van bekende Belgische antiquairs. Als tiener was hij van plan schilder te worden en hij studeerde korte tijd aan de Academie voor Schone Kunsten van Doornik. “Dat opgeven”, zegt hij, “was waarschijnlijk een van mijn grootste diensten aan de kunstwereld.” In de voetsporen treden van zijn familie leek hem geschikter. Hij begon zijn carrière als antiquair en numismaticus, maar al snel koos hij er samen met zijn toekomstige echtgenote voor om zich te specialiseren in 19^de-eeuwse schilderkunst.

Een gedeelde geestdrift en professionaliteit

Viviane, geboren in Vlaanderen, heeft haar jeugdjaren doorgebracht in Belgisch Kongo (nu de Democratische Republiek Kongo). Zij begon met Patrick samen te werken toen hij achttien was en zij drie jaar jonger dan hij. Viviane deelde zijn enthousiasme en samen bestudeerden en brachten ze werken aan het licht die al generaties lang zo goed als genegeerd waren. Patrick Berko wordt lyrisch als hij wijst op de details in een marine of een landschap, de gloeiende kleuren in een stilleven, de intieme kwaliteit van een mooi portret. “Eigenlijk”, zegt Viviane, “is hij meer een verzamelaar dan een handelaar. Soms moet ik zijn enthousiasme temperen en hem eraan herinneren dat ons beroep ook een verkoopkant heeft. Het is verbazingwekkend hoe hij steeds weer goede werken vindt. Natuurlijk hebben we onze tipgevers en scouts, maar wanneer Patrick zelf begint te jagen daar waar zij al geweest zijn, boort hij vaak goud aan waar de anderen niets hebben gevonden.”

Patrick zegt: “Ik haal mijn voldoening uit het ontdekken van schilderijen, dat is het creatieve deel van mijn werk, ik koop een schilderij omdat ik de kwaliteit ervan bewonder.”

De vleugels uitslaan

In minder dan tien jaar tijd heeft dit verbazingwekkende man-vrouwteam ambities gerealiseerd waar anderen het grootste deel van hun leven aan wijden om ze te bereiken. Zij openden hun eigen galerij in de elegante Vlaamse badplaats Knokke toen ze nog maar respectievelijk 26 en 23 jaar waren. Daarenboven nemen zij deel aan de meeste internationale kunst- en antiekbeurzen: Parijs, Londen, Florence, Monaco, Chicago, New York, Amsterdam, Hong Kong, Palm Beach, Beverly Hills, Maastricht, Moskou, Shanghai, enzovoort. Alle waren ze ideale gelegenheden voor het tonen van de vlag. Bovendien werden ze ouders van een zoon (Maximin, 1978) en een dochter (Irina, 1984) en werd hun ‘koningswens’ werkelijkheid.

De desinteresse voor 19^de-eeuwse schilderkunst aan het begin van de jaren zeventig van de twintigste eeuw geeft de Berko’s veel ruimte voor het opbouwen en vernieuwen van hun collectie. Maar het ‘missionariswerk’ dat zij in hun vakgebied hebben gedaan, heeft de publieke belangstelling gestimuleerd en er toe geleid dat werken zowel zeldzamer, als duurder zijn geworden. Patrick Berko geeft dat zonder meer toe. “Eigenlijk maak ik mijn eigen werk steeds moeilijker. Ik moet harder werken om te vinden wat ik wil en omdat ik heb geholpen de smaak voor deze schilderijen nieuw leven in te blazen, moet ik steeds meer betalen. Maar dat is het spel waar ik van hou!”

Passie delen in boekvorm

De Berko’s zijn, in hun streven om deze negentiende-eeuwse kunstenaars voor het voetlicht te brengen, nog een stapje verder gegaan door een aantal boeken over hun favoriete schilders en over de verschillende aspecten van deze periode te publiceren. Hun eerste publicatie zag het daglicht in 1981 en was een monografie over de beroemde landschaps- en dierenschilder Eugène Verboeckhoven (1798-1881), rijkelijk geïllustreerd, met een tekst in het Frans, Engels, Nederlands en Duits. Zelfs de meest onverschrokken kunstsponsor zou tweemaal hebben nagedacht bij de kosten van een dergelijke onderneming, maar Patrick en Viviane gingen door, betaalden de hele productie en zagen hun onbaatzuchtige inspanningen beloond: het boek werd volledig uitverkocht.

Dit succes moedigde hen aan om een nog ambitieuzer project te starten, een Dictionnaire des peintres belges nés entre 1750 & 1875, een volledig geïllustreerd standaardwerk van meer dan 900 pagina’s, nu bekend in kunstkringen als ‘De Berko’. “Je geeft je handelsgeheimen weg”, vertelde een journalist Patrick Berko toen dit enorme boekdeel werd voorgesteld aan de pers. “Misschien”, antwoordde hij, “maar ik wil dat het publiek wordt onderwezen en geïnformeerd.”

Oriëntalisme en marines

Ondertussen interesseerden de Berko’s zich voor de Oriëntalistische periode van de 19^de eeuw met de romantische en realistische schilders die hun inspiratie haalden uit Turkije en de Arabische wereld. Oriëntalisten waren ook actief in Groot-Brittannië, Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Italië, Griekenland, Spanje, Portugal, België, Nederland en de Verenigde Staten. De Berko’s brachten ze allemaal samen in een prachtig boek, getiteld L’Orientalisme Réaliste au XIXe siècle, met een tekst van Philippe Cruysmans (1982). Het was erg snel uitverkocht.

De ‘Oriënt’ (toendertijd betekende deze term het Midden-Oosten en niet de landen daar rond) was dé hype onder de negentiende-eeuwse Europese bourgeoisie. Schilders konden nauwelijks voldoen aan de vraag naar Touareg-krijgers, de decadente loomheid van de harem, de drukte van een Arabische markt of het mysterie van de woestijn, die de kunstenaars mee naar huis namen of bij hun thuiskomst schilderden. Zelfs Arabische bezoekers waren gefascineerd om te ontdekken hoe hun eigen niet zo verre verleden werd gezien door Europese kunstenaars.

Een vierde publicatie volgde in 1985: Seascapes in Belgium, alweer een complete inventaris met biografische gegevens en een rijkdom aan kleurenreproducties van de belangrijkste werken.

Toussaint, Lemmers en de anderen

In 1986 realiseren de Berko’s de eerste van een serie monografieën met een boekwerk over Fernand Toussaint, gevolgd door een over Georges Lemmers, Paul Leduc, Paul Mathieu, Caroline Stienon-Dupré en andere Belgische schilders, die uitblonken in portretten, stillevens en landschappen.

Deze indrukwekkende reeks publicaties is een eerbetoon aan een periode die begon met Delacroix en eindigde met de nostalgische werken van de eeuwwisseling, de Belle Epoque. Weinig kunsthandelaren zouden zo’n groot hart gehad hebben om zo’n lans te breken voor de pracht van het ooit verguisde Victoriaanse tijdperk. Patrick Berko wordt vaak gevraagd of de negentiende-eeuwse meesters een goede investering zijn en zijn eerste reactie is altijd: “Vraag mij dat niet, ik hou van hen! Vergeet niet dat wij net om die reden negentiende-eeuwse schilderijen zijn beginnen kopen: wij houden ervan en hebben enkel onze persoonlijke smaak gevolgd. Neem nu de Oriëntalisten: wij begonnen ze aan te kopen lang voordat anderen ze hadden opgemerkt. Kwaliteit was en is ons criterium, geen mode of naam.”

Viviane vult aan: “De huidige smaak voor kunst uit de negentiende eeuw is geen kwestie van mode, deze schilderijen zullen altijd bewonderd worden.” Dus zijn ze een goede investering? “Ja”, zegt Patrick, “omdat deze werken geliefd zullen zijn zolang er verzamelaars zijn met een voorliefde voor goede schilderkunst als zodanig en goed vakmanschap en die gevoelig zijn voor de charme, de delicatesse en de finesse van de weergegeven onderwerpen, of het nu portretten, landschappen, marines of genretaferelen zijn. Mijn advies aan elke verzamelaar is: koop wat U mooi vindt en koop bij een gerenommeerde handelaar. Koop kwaliteit, niet wat alleen maar modieus is en het allerbelangrijkste: kijk naar schilderijen van goede kwaliteit zo vaak U kan.”